تفسیر غرر الفرائد و درر القلائدسید مرتضی علم الهدی، مـردی جـامع بوده است هم ادیب بوده و هم متکلم و هم فقیه آراء فقهی او مورد توجه فقهاء اسـت كـتـاب مـعـروف او در فقه، یكی انتصار است و دیگركتاب جمل العلم و العمل او و برادرش سید رضی، (جامع نهج البلاغه) نزد شیخ مفید تحصیل كرده‌اند. ۱ - معرفی اجمالی مفسرغررالفرائد و دررالقلائد (تفسیر شریف المرتضی) اثـر عـلـم الـهـدی سید مرتضی یا شریف مرتضی، ابوالقاسم علی (۳۵۵ - ۴۳۶ ق) فرزند ابواحمد الحسین موسوی از نواده‌های ابراهیم مجاب فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السّلام) از اعاظم علمای شیعه و شیخ طائفه امامیه و نقیب علویان. ابن عماد حنبلی از وی به عنوان نقیب طالبان و رئیس شیعه در عراق یاد می‌کند. ۲ - معرفی تفسیرکـتـاب غـررالـفرائد و دررالقلائد بر اساس مجلس به مجلس تالیف گشته است که بخشی از این کـتـاب در تـفـسـیـر آیات قرآن کریم و توضیح مشکلات آیات و تاویل و تفسیر قرآن کریم و شرح احادیث معضله است. سید اعجاز حسین هندی کنتوری در کتاب خود کشف الحجب به نقل از سید سعید گانپوری مـی نـویـسـد که سید شریف مرتضی این کتاب را در راه حجاز بر شاگردان خود املاء کرده و لذا مراعات تنظیم و ترتیب در این کتاب نشده است. یـکـی از شیوخ مصر درباره این کتاب می‌گوید من در کتاب غررالفرائد و دررالقلائد به مسائلی برخورد کرده‌ام که هرگز در کتب سیبوبه و سایرین ندیده‌ام. ۳ - اسامی و چاپ‌های کتابشیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعة می‌نویسد این کتاب به نام‌های مختلفی شهرت دارد از جمله الامالی، تفسیر شریف مرتضی، مجالس التاویلات، مجالس کشف الیات، مجالس الشریف المرتضی. ین کتاب نفیس دارای هشتاد مجلس درس است. محمد ابوالفضل ابراهیم در سال ۱۳۷۳ ق، ص۱۴۵۴ م این کتاب را تحت عنوان امالی المرتضی تحقیق و در مصر توسط دار احیاء الکتب العربیه در دو مجلد به چاپ رسانده است و مکررا افست گردیده و آخرین افست توسط کتابخانه مرعشی قم به عمل آمده است. گفتنی است که نزدیک به نیمی از امالی در تفسیر و شرح آیات دشوار قرآنی است. ۳.۱ - تفاسیر دیگرتـفاسیر دیگری از علم الهدی شریف مرتضی نام برده‌اند که آنها عبارتند از: ۱) المحکم و المتشابه، شریف مرتضی عمده گفته‌های خود را در این تفسیر از نوشته‌های نعمانی معروف به ابو زینب اخذ کرده است. حر عاملی و شیخ یوسف بحرانی نوشته‌اند که تفسیر المحکم و المتشابه رساله‌ای است که کلیه آن منقول از تفسیر نعمانی است. مرحوم مجلسی در بحارالانوار درباره این تفسیر بدون ذکر نام علم الهدی می‌نویسد: (باب ماورد عن امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) فی اصناف آیات القرآن و انواعها و تفسیر آیاته بروایة النعمانی و هی منفردة مدونة کثیر الفوائد نذکرها من فاتحتها الی خاتمتها). این تفسیر در ۱۳۱۲ ق در تهران چاپ سنگی شده است. ۲) الـمـوضـح عـن وجه اعجاز القرآن، که نام‌های دیگر آن الصرفة فی اعجاز القرآن یا المعرفة فی اعجاز القرآن ذکر شده است. سـید مرتضی در این تفسیر نظری بر رد گفته‌های فرقه حشویه داشته و آن را درباره اعجاز قرآن کریم و کلمات آن و وجهه ادبی قرآن نگاشته است که فعلا نسخه‌ای از آن در دست نیست. ۳) تفسیر سورة الحمد، یا تفسیر سوره فاتحه، این تفسیر شامل سوره فاتحه و قسمتی از سوره بقره و نیز آیات ۱۵۱ سوره انعام و ۷۰ سوره اسراء و ۹۳ سوره مائده می‌باشد ولی موجود نیست. (مـقـدمه دیوان شریف مرتضی، مقدمه امالی المرتضی.) [۸]
ثعالبی،عبد الملک بن محمد، تتمة الیتیمة، ص۵۳.
[۱۴]
بحرانی، یوسف بن أحمد، لؤلؤة الـبـحـرین، ص۳۱۳.
[۱۵]
فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستانه قدس رضوی، ص۴۱۹.
[۱۸]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۹۳.
[۲۰]
مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۴، ص۲۱۳.
[۲۲]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، النابس فی القرن الخامس، ص۱۲۰.
[۲۳]
صدر، سیدحسن، تاسیس الشیعة، ص۲۱۴، ۳۰۳.
۴ - پانویس۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن پنجم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱۲. |